مفسران صحابهمفسران صحابه به صحابه دارای آرای تفسیری اطلاق می‌شود. ۱ - تعریف«مفسران صحابه» به کسانی می‌گویند که باواسطه یا بی واسطه از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مطلب می‌شنیدند و در ضمن، مشاهدات خود از اسباب نزول و هم چنین نظر خود درباره تفسیر قرآن را برای دیگران نقل می‌کردند. ۲ - مشهورترین مفسرین صحابهمشهورترین آن‌ها عبارتند از: خلفای اربعه؛ ابن مسعود ؛ ابن عباس ؛ ابی بن کعب ؛ زید بن ثابت ؛ ابوموسی اشعری ؛ عبدالله بن زبیر . البته افراد دیگری نیز در زمینه تفسیر سخن گفته‌اند که شهرت آنان و همچنین روایاتی که از آنان در این باره نقل شده، از ده نفر فوق کمتر است؛ مانند: انس بن مالک ، ابوهریره ، عبدالله بن عمر ، جابر بن عبدالله و عایشه . ۳ - بررسی صحابه از نظر فهم قرآنبدیهی است که صحابه از نظر فهم قرآن و تعداد روایات منقول، برابر نیستند. ذهبی در این باره می‌گوید: روایات تفسیری علی بن ابی طالب علیه‌السّلام از خلفای اربعه بیشتر است. و همچنین روایات تفسیری ابن عباس، ابن مسعود و ابی بن کعب به دلیل نیاز مردم، توانایی آنان و خصوصیات دیگر، فراوان است. ۳.۱ - خصوصیات ویژه صحابی مذکورسپس ذهبی خصوصیات ویژه امام علی علیه‌السّلام و این چهار صحابی بزرگ را در موارد ذیل می‌داند: ۱. وسعت آگاهی در لغت عرب؛ ۲. احاطه بر اسالیب زبان عرب؛ ۳. بهره مندی از اجتهاد شخصی؛ ۴. همدمی و هم کلامی فراوان با رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛ ۵. آشنایی با حوادث هنگام نزول آیات . البته مؤلف کتاب، ابن عباس را از برخی ویژگی‌ها استثنا می‌کند؛ زیرا ایشان در زمان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جوان بود. ۴ - تعریف صحابی از منظر برخی از علماذهبی در بررسی شرح حال مفسران صحابه به چهار نفر پرداخته و از بیان شان تفسیری ابوبکر ، عمر، عثمان ، زید بن ثابت، ابوموسی اشعری و ابن زبیر اجتناب کرده است. شایان ذکر است که برخی از علما در پی تعریفی خاص از صحابه هستند و می‌گویند صحابی کسی است که با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در یک زمان و مکان زندگی کرده، با تعلیمات او نیز هماهنگ بوده، از بوته آزمایش موفق به در آمده و تا هنگام مرگ بر عقیده خود استوار مانده باشد؛ مانند: سلمان و اباذر . بنابراین تعریف، اسامی مفسران صحابه تغییر خواهد کرد (به کتاب تفسیر و مفسران استاد معرفت مراجعه شود). [۱]
ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص ۶۷-۶۹.
[۲]
کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر، ص ۲۶-۳۰.
[۳]
اسماعیلی قوچانی، علی اکبر، پژوهشی درسیر تطور تفسیر و روشهای تفسیری، ص۳۸.
[۵]
جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، ص۱۷۹.
[۶]
جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، ص ۵۹-۸۳.
[۷]
جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیرقرآن کریم، ص۴۷.
۵ - عناوین مرتبطتفسیر صحابه . ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه علوم قرآن، برگرفته از مقاله «مفسران صحابه». |